Afrikatik euskaraz datorren literatura

Chinua Achebe idazle nigeriarrak esan zuenez “Lehoiek beren historialaria sortzen ez duten arte, ehizaren Historiak ez du ehiztaria baino loriatuko”. Badirudi Afrika ezagun dugula Afrikaz kanpoko komunikabide, film edo liburuen bitartez. Askoz gutxiago, hala ere, Afrikako bertako jendearen ahotsen ikuspuntutik. Literaturaren bidez «besteengana» hurbiltzen gara, horrek muga asko gainditzen laguntzen digu, literaturaren bidez ahots desberdinak entzuten ditugu eta, bide batez, baita beren ikuspuntu, sentimendu eta ametsak ere.

Hala ere, guretzat (Iparralde deritzon honetan bizi garenontzat) Afrikarik ez dela ematen du. Oso gutxi dakigu kontinente horri buruz, eta bertako literatura ez da salbuespen. Gauzak horrela, Afrikatik datorren literatura jatorrizko hizkuntzatan zein gaztelaniaz aurkitzea zaila bada, askoz gehiago euskarara itzulita.

Alde batetik, ahozko tradizioa izan duelako, lan idatzita nekez agertu delako. Afrikan oso gutxi argitaratzen da; diasporan argitaratuta etortzen zaizkigu hango literatur-lanak. Halere, egoera aldatzen ari da.

Bestalde, gure begirada estereotipoz betea denez gero, halako literatura interesa barik edota aspergarritzat jotzen dugulako. Bidaia asmoak ez hartaratuta bada, jende gutxi hurbiltzen da gure artean Afrikako literaturara. Baina orain gutxi Binyavanga Wainaina idazle keniarrak «Nola idatzi Afrikari buruz» (elearazi.eus blogean euskaraz kaleratu zuten), iritzi-artikulua idatzi du, gure ikuspuntua zeinen okerra den jabetu gaitezen laguntzeko.

«Literafricas» hasi nuenean ez nuen “Afrikako literaturara” hurbiltzea beste asmorik. Baina, zer da «Afrikako literatura»?. Argi neukan ahozko literatura blogetik at utziko nuela, nahiz eta oso garrantzitsua izan. Bestalde, banekien asko eztabaidatzen dela goiko galderaren inguruan. Afrikarrak beraiek dira eztabaida urrunen daramatenak; nik nire egin nahi nituen beren galderak: Afrikan jaio eta bizi behar ote da horren barneko kontsideratua izateko? Diasporatik idazten dutenak ez ote dira «Afrikako literarura»? Zein hizkuntzatan idatzi behar da: kolonialean edo afrikarrean? Eta abarren abarra.

Oraindik ez dut irizpidea erabat biribildu, baina nonbaitetik hasi behar da. Afrikan milaka hizkuntza eta kultura daude; zaila da, beraz, Afrikaz osotasun gisa hitz egitea. Nire ustez, “Afrikako literaturari” buruz hitz egitea, berezko izaerarik ere ez duen zerbaiten inguruan aritzea da. “Afrikako literaturez” mintzatzea, aldiz, hurbilago dago errealitatetik: Ipar Afrikakoak zein Saharaz hegoaldekoak, han bizi eta jaio direnak zein jaio bai baina kanpoan hazi direnak, hizkuntza afrikarra zein hizkuntza koloniala erabiltzen dutenak… Are gehiago, Literafrican agertuko diren liburu batzuetako egileak ez dira afrikarrak, baina Afrikari buruz idatzi dute libururen bat.

Beste kultura eta hizkuntza batetik trantsizioa egitea ez da batere erraza; horregatik, bene-benetan eskertzekoa da liburuak euskarara itzultzekoa ahalegina. Chinua Acheberen «Things fall apart» (Gainbehera dator dena) itzuli zuen euskarara Alberto Martínez de la Cuadrak 2007an; lan horretan oinarrituta, iritzi-artikulua idatzi zuen (Hemen duzue oso-osorik). Martínez de la Cuadrak bi maila bereizten ditu itzulpenean: «…itzulpenaren lehen mailan, idazlea da afrikar pentsamendua ingelesera «itzultzen» duena. Bigarren maila honetan, berriz, itzultzailea da afrikar idazleak ingelesera «itzulia» beste europar hizkuntza batera itzultzen duena».

Ahmadou Kouroumak (Boli Kosta, 1927-2003), esaterako, malinke hizkuntzan pentsatu zituen bere lanak, gerora frantsesera «itzuli» zituen hark berak, eta bigarren horretatik beste hizkuntza batzuetara itzuli izan dira azkenik. Zailtasuna ez dago bakarrik itzuli beharreko jatorrizko hizkuntzaren konplexutasunean, baizik eta, gainera, beste mundu eta kultura bat kontuan hartu behar horretan. Itzultzaileen ardura bidean ahalik eta gutxien galtzea, eta oinarrizko pentsamendua ahalik eta hobekien transmititzea da; ez da lan makala, eta bai eskertzeko bene-benetan!.

Beraz, arrazoi ugarik azaltzen du gure artean Afrikatik datorren literaturaren gabezia. Nire aldetik harri-koxkor bat jarri nahi dut, ahal dudan neurrian Afrikako ahots euskaratuak ezagutaraziz. Hasteko eta behin, euskarara itzulita dauden liburuen bilduma egin dut. Oso litekeena da zerbait ahaztea; alabaina, blog irekia da honakoa, irekia zuen ekarpenak jasotzeko: beste lan batzuk ezagutzen badituzue, edo liburu jakin bati buruzko iritzia konpartitu nahi baduzue, zuena ere bada bloga, zure kolaborazioen zain dago.

Afrikatik datorren literaturak hango jendearen ahots eta ikuspuntuak eskaintzen dizkigu. Afrika afrikarren begien bitartez ikusten hasteko. Ez galdu aukera, merezi du eta.

escanear0027 — Orri-markatzekoa. Egilea: http://www.desedamas.com

AFRIKATIK EUSKARAZ DATORREN LITERATURA

Orain arte, hauek dira bildutakoak. Zerrenda luzatu egingo dela espero dut; horregatik «sarrera» hau beti irekita egongo da, bukatu gabe, hurrengo tituluen zain.

Bake zibila (ipuin bilduma). Ngugi wa Thiong’o, Chinua Achebe, Alex La Guma. Susa,1989 (Kenya, Nigeria,Hegoafrika)
Bakarkako isolamendua. Tahar Ben Jelloun. Susa,1990 (Maroko). Itzultailea:Bego Montorio
Mozkor bat sasirik sasi. Amos Tutuola. Pamiela,1993 (Nigeria). Itzultailea:Maria Garikano
Negarrik ez, haurra. Ngugi wa Thiong’o. Txalaparta,1994. (Kenya). Itzultailea: Pernando Barrena
Kariuki. Meja Mwanwi. Txalaparta, 1995 (Kenya). Itzultzailea: Aintzine Mendizabal
Ngungoren abenturak. Artur Pestana, Pepetela. Txalaparta,1996. (Angola)
Soweton kondatuak. Ellen Kuzwayo. Txalaparta,1996. (Hegoafrika). Itzultailea: Aintzane Ibarzabal
Arrazismoa nire alabari azaldua. Tahar Ben Jelloum. Txalaparta, 2001 (Maroko).
Napucemo Da Silva Araujo jaunaren testamentua. Germano Almeida. Txalaparta,2002. (Cabo Verde). Itzultailea:Bego Montorio
Lotsaizuna. J.M. Coetzee. Elkarlanean,2004.(Hegoafrika). Itzultailea:Oskar Arana
Mirarien kalezuloa. Nayib Mahfuz. Alberdania,2006.(Egipto). Itzultailea:Patxi Zubizarreta
Mila eta bat gauen gaua. Nayib Mahfuz. Txalaparta,2006. (Egipto). Itzultailea:Patxi Zubizarreta
Gainbehera dator dena. Chinua Achebe. Alberdania,2007. (Nigeria). Itzultailea: Alberto Martínez de la Cuadra
Salbazioko armada. Abdelá Taia. Alberdania,2007.(Maroko). Itzultailea:Patxi Zubizarreta
Azken anaia. Nathacha Appanah. Alberdania, 2008 (Maurizio).Itzultzailea: Mikel Garmendia
Malenkolia arabiar bat. Abdelá Taia. Alberdania,2009.(Maroko). Itzultailea:Patxi Zubizarreta
Erregearen eguna. Abdelá Taia. Alberdania, 2011. (Maroko). Itzultailea:Patxi Zubizarreta
Ogi hutsa. Muhamed Soukri. Igela,2010.(Maroko) Itzultailea:Arantzazu Royo Manterola
Jesusen haurtzaroa. J.M. Coetzee. Meetok,2013. (Hegoafrika). Itzultailea:Aritz Gorrotxategi
Hutsegiteen garaia. Muhamed Soukri. Igela,2014.(Maroko) Itzultailea:Arantzazu Royo Manterola
Hain gutun luzea. Mariama Bâ. Edo¡,2015 (Senegal). Itzultzailea: Iokin Otaegi

Jarraitu…

Tunisian girl. Udaberri arabiarren aldeko blogaria. Lina Ben Mhenni. Denon artean, 2012. Itziar Díez de Ultzurrun Sagalá (tr.)
Azken patriarka. Najat El Hacmi. Txalaparta, 2016 (Maroko). Itzultzailea: Jesus Mari Zalakain
Guztiok izan beharko ginateke Feminista. Chimamanda Ngozi Adichie, AEK. Nigeria 2016
Emakume oinutsak. Scholastique Mukasonga (Ruanda). Itzultzailea: Miren Agur Meabe. AEK, 2017
Beduino bat Karibe aldean. Ali Salem Iselmu (Sahara)
Iraultza bertikala. Ngugi wa Thiong´o (Kenia). Txalaparta, 2019
Guerra garaiko ametsak. Ngugi wa Thiong´o (Kenia). Itzultzailea: Olatz Prat. Erein, 2019
Ene herri txikia. Gael Faye (Frantzia-Burundi). Itzultzailea: Xabier Olarra. Igela, 2019

AFRIKA, KANPOKO BEGIEZ

Nahiz eta ez izan bloga honen helburu nagusia, interesgarria iruditzen zait Afrikatik kanpoko idazleen ikuspuntua. Euskaldun asko dago, Afrikarekin harreman sakona daukatenak. Haiei eskaini diet gune hau. Aurrekoa gertatzen den bezala, zerrenda hau osatugabea da.

Juanjo Olasagarre. Mandelaren Afrika. 1998, Susa
Bernardo Atxaga. Zazpi etxe Frantzian. 2009, Pamiela
Xipri Arbelbide
- Afrikako «Salbaien» zuhurtzia. 1983, GAK
- Gerlako tresna bizidunak.1986, Elkar
- Euskaldunak Aljerian. 2003, Elkar
- Sorginak (lehen eta orain, Afrikan eta hemen). 2011, Elkar
Xabier Jean Diharce. Hamazazpi hilabete Afrikako bihotzean. 1991, Elkar
Xabier Gereño. Afrika beltzean. 1988, Egilea editore
Urtzi Urrutikoetxea. Afrika Express. 2008, Elkar
Antonio Zavala. Afrika-ko gerra. 1859-1860 (1977, Auspoa)
Jon Arretxe
- Tangerko ametsak. 2011, Erein
- Tubabu. 1994, Elkar
- Griot. 2004, Elkar